Mijn recente stuk op over Asscher en de robots heeft nogal heftige reacties opgeleverd, waaronder eentje van Thomas Cool, een Nederlandse econometrist en publicist. Cool verwijt mij het idee dat economie niet tot het domein van de wetenschap behoort maar tot het domein van de politiek en de ideologie.

Het verwijt dat daar – denk ik – achter zit krijg ik vaker, en is daarom de moeite waard om te bespreken. Het gaat ongeveer als volgt: “Waarom zou jij, als wetenschapper, ‘opgeleid in logica, wiskunde en empirie’ (dixit TC) , je nou zo nodig met de zachte, vieze kanten van het politiek proces willen bezighouden? Als natuurkundige heb je toch juist verstand van de Absolute Waarheden in het leven? Waarom schrijf je daar niet over?”

Het simpele antwoord is dat hoe meer tijd ik in de harde betawetenschap doorbreng, hoe minder ik ben gaan geloven in het bestaan van zulke absolute waarheden – en al helemaal buiten de muren van een laboratorium. Ik geloof niet in wetenschap als hofleverancier van Absolute Waarheden, dus kan ik die ook niet oplepelen in mijn stukjes. Helaas.

Waarom geloof ik dat? Omdat ik in de dagelijkse praktijk zie hoeveel niet-wetenschappelijke keuzes er zijn die invloed hebben op wat er uit je onderzoek komt. In het oorspronkelijke stuk over Asscher noemde ik bijvoorbeeld de funding-situatie: goede ideeën in de wetenschap worden in eerste instantie beoordeeld op de vraag of er geld voor binnen te harken is. Dat is natuurlijk verschrikkelijk, maar het is wel de omgeving waarin ik me bevind. Ook inhoudelijk wordt er veel bepaald door hypes: dit onderzoek naar het maken onzichtbaarheid door middel van een stel lenzen was bijvoorbeeld nooit gedaan als er niet al een jaar of acht een hype rondom onzichtbaarheid gaande was. Sterker nog: zonder die hype was het waarschijnlijk nooit in iemands hoofd opgekomen om deze configuratie van lenzen door te meten of om het een onzichtbaarheidsmantel te noemen. Je kunt wetenschap en de factoren daarbuiten die wetenschap beïnvloeden gewoonweg niet los van elkaar zien.

Ben ik nou zo’n verderfelijke relativist, die in de woorden van Vincent Icke water in zijn benzinetank zou moeten gooien, omdat hij gelooft dat het toch allemaal niet uitmaakt? Nee, natuurlijk niet. Ik hang een tussenpositie aan. Ik geloof dat onze droge feitenkennis over de natuur te controleren is (‘als je deze lenzen zo-en-zo neerzet gebeurt er dit-en-dit’), maar dat de interpretatie daarvan (‘dit is een onzichtbaarheidsmantel’) niet.

Neem een begrip als energie. Het is heel handig, maar het is niet te bewijzen dat er zoiets als energie bestaat. Energie is een boekhoudkundige truc, die goed werkt, maar dat is geen bewijs dat het ook bestaat. En als je dan ook nog (via de uitstekende colleges van Frans van Lunteren) leert dat het energiebegrip ontstond in de periode dat men zich bezig hield met de analyse van de net uitgevonden stoommachine, dan dringt zich de gedachte op dat energie misschien wel een menselijk construct is, beïnvloed en gevormd door zaken die buiten de strikte lijnen van logisch redeneren en empirische observatie liggen. Als de geschiedenis er anders had uitgezien, was ons begrip van de natuurkunde ook anders geweest.

Dan door naar economie: op het verwijt van Thomas Cool dat ik geloof dat economie nog veel meer dan natuurkunde vermengd is met politieke, culturele en ideologische invloeden kan ik alleen maar antwoorden: guilty as charged. Maar ik hoop dat uit het bovenstaande blijkt waarom ik dat geloof. Dat betekent natuurlijk niet dat ik economie niet serieus neem. Ik neem economie net zo serieus als mijn eigen wetenschap, maar ook daarvan geloof ik dat hij vermengd is met externe factoren. De constatering dat dat zo is maakt een stuk wetenschap in mijn ogen niet minder wetenschappelijk.

Dan blijft er nog maar een vraag over: waarom maak ik hier zo’n punt van? Waarom is het zo belangrijk om mensen erop te wijzen dat er zo’n vermenging is?

Dat vind ik belangrijk, omdat volgens mij de tegenovergestelde gedachte een enorm spoor van vernieling door de linkse geschiedenis getrokken heeft. De gedachte dat links de ‘natuurwetten van de economie’ kende is als een boemerang in ons gezicht gevlogen. Bovendien maakt zo’n manier van redeneren je blind voor de vraagstukken van macht die voor je voeten liggen.

Je ziet het probleem heel in het klein met het stuk van Rutger Bregman: hij spreekt heel veel over waar we naar toe moeten, maar amper over hoe we daar moeten komen. Een basisinkomen (als dat al is waar we naartoe moeten) is niet iets wat uit de lucht zal komen vallen: als we met z’n allen als beweging besluiten dat we dat willen, dan moeten we organiseren, dingen opzetten, structuren bouwen om onze boodschap de wereld in te krijgen. En om dat te bereiken, zijn precies alle ‘zachte’ dingen die Cool zo vervelend vind nodig. Dan heb je namelijk een ideologie nodig als middel om al die neuzen dezelfde kant op te krijgen, en daarbovenop nog een heleboel andere vieze dingen: een strategie voor het veroveren van macht, een methode voor het selecteren van geschikte mensen, methodes om je ideeën te populariseren en te vereenvoudigen, enzovoorts. Bij al die dingen gaat wetenschap je niet helpen.

Dat was ook mijn motivatie om iets te schrijven over de robotrevolutie: er is geen natuurwet die zegt dat de komst van de robots voor deze of die groep goed uit zal vallen. Er zijn economische en natuurlijke wetten die bepaalde grenzen opleggen, maar daarbinnen wordt een machtsstrijd uitgevochten. Je kunt wel iets zeggen over wat er zou gebeuren als er niets verandert ten opzichte van de vorige keren: dan eindigt de robotrevolutie net zoals de automatiseringsrevolutie met meer bullshit jobs.

Door de manier waarop links typisch naar de wereld kijkt – wetenschappelijk, afstandelijk – hebben we veel te weinig waardering voor dat soort zaken. Het feit dat Cool de stembus eventjes als zijpad noemt laat precies zien wat het probleem is: als er toch een manier is waarop de bevrijding van de gewone man zou moeten plaatsvinden, dan is het via de stembus? Precies het feit dat die in Cool’s stuk als figurant zonder tekst optreedt laat zien wat het probleem is.