Een proefballon is oorspronkelijk een term uit de meteorologie. Een ballon met meetapparatuur wordt losgelaten en stijgt langzaam op. Sommige ballonnen bereiken een hoogte van 40 kilometer voordat ze uit elkaar spatten, maar ze knappen altijd. Hoe hoger de ballon gaat, des te ijler de atmosfeer en daardoor zet het latex uit, tot er geen rek meer in zit. Op dat moment valt de meetapparatuur aan een kleine parachute weer naar beneden. De figuurlijke proefballon kennen we sinds 2002 in de politiek. Een politicus geeft een interview en doet een boude uitspraak. De media pakken het op, en via marktonderzoek laten de Mauricen de Hond iedereen weten wat ‘de Nederlander’ daar wel niet van vindt. En zo weet iedereen weer hoe de wind staat. Maar hoewel de politiek en de marktonderzoekers er geen genoeg van kunnen krijgen, ben ik een beetje proefballonnetjesmoe en met mij steeds meer andere mensen (in mijn omgeving dan, wat ‘de Nederlander’ ervan denkt heb ik nog niet laten uitzoeken). En te veel ballonnetjes zijn ook helemaal niet goed. Daar kunnen ze in Cleveland alles over vertellen.

Het leek zo’n mooi idee: United Way of America (UWA) wilde geld inzamelen door het wereldrecord ballonnen oplaten te verbeteren. UWA is een soort Stichting Doen of Oranjefonds: de organisatie zamelt zoveel mogelijk geld in en verdeelt dat over allerlei lokale liefdadigheidsprojecten. Meestal op het gebied van onderwijs, armoedebestrijding en gezondheidszorg, maar iedere afdeling van UWA bepaald zelf waar in de eigen gemeenschap de meeste behoefte aan is. Verspreid over de Verenigde Staten zijn er meer dan 1200 afdelingen, die allemaal meerdere projecten en organisaties steunen en het is de grootste goededoelenorganisatie van het land. De organisatie is opgericht in 1887 en in 2012 haalden ze meer dan 5 miljard dollar op bij particulieren en bedrijven en dat bedrag groeit nog ieder jaar. Ze kunnen het zich dus veroorloven om groot te denken.

Een jaar eerder bestond Disneyland in Anaheim, Californië 30 jaar en aangezien iedereen ballonnen associeert met blijdschap (behalve natuurbeschermers en wetenschappers die een heliumtekort zien opdoemen in de steeds nabijere toekomst) werden daar 1,2 miljoen ballonnen opgelaten. Dat inspireerde Cleveland: de stad kon in 1978 niet meer aan haar betalingsplichten voldoen en stond aan de rand van een faillisement als eerste stad sinds de depressie. Dat had gezorgd voor een negatief imago, maar inmiddels ging het weer beter en via een mediacampagne wilde de stad zich weer op een positieve manier op de kaart zetten en wat was dan beter geschikt dan vrolijke ballonnen die boven de stad dansten? Tom Holowach, de projectleider van het jubileum van Disneyland werd ingehuurd omdat hij al ervaring had. Hij besloot 1,5 miljoen ballonnen op te laten in één keer. Iedere ballon werd gekocht door iemand in het publiek en de opbrengst ging naar lokale projecten. De inwoners van Cleveland kochten massaal ballonnen en boven een plein in het midden van de stad werd een gigantisch net gespannen. 2500 Vrijwilligers bliezen één voor één de ballonnen op, daarna lieten ze de ballon los en die zweefde dan naar het net. Holowach zag het al helemaal voor zich: de foto’s een wolk van ballonnen die opsteeg boven de skyline van Cleveland. Geen betere promotie dan dat, nietwaar? In dit filmpje zie je Balloonfest zoals de bedenkers het voor ogen hadden: een kleurrijk spektakel met blije volwassenen en stralende kinderen. Maar dat is niet het hele verhaal.

De avond ervoor was er een enorme onweersbui en het feest moest bijna afgelast worden. Maar het klaarde in de nacht weer op en de organisatie besloot door te gaan. De lancering van de ballonnen werd wel vervroegd, omdat er later op de dag weer slecht weer was voorspeld. Het was belangrijk dat de ballonnen zo snel mogelijk zouden uitwaaieren. Hoog in de lucht zouden ze knappen, maar door slagregen zouden ze gewoon neerslaan en veel meer overlast veroorzaken. Iedereen, de stad, de meteorologische dienst en de organisatie, was ervan overtuigd dat het goed zou gaan. Maar helaas is niets veranderlijker dan het weer: de wind draaide en de ballonnen werden teruggeblazen naar de stad en het meer. Vlak daarna kwam de slagregens, waardoor de ballonnen niet opstegen en knapten, maar gevuld weer neerkwamen. Ze hinderden het verkeer op de snelwegen rond de stad en het resultaat was talloze ongelukken (gelukkig alleen blikschade en lichte verwondingen). Een duur racepaard sloeg op hol en verwondde zichzelf ernstig, het vliegveld moest tijdelijk sluiten omdat vliegtuigen niet veilig konden opstijgen of landen door de wolk van ballonnen. En duizenden ballonnen kwamen terecht in natuurgebieden rond het Eriemeer waar ze een gevaar vormden voor dieren die ballonnen nu eenmaal niet goed kunnen verteren.

Maar dat was nog steeds niet het ergste: de familie van Raymond Broderick en Bernard Sulzer had de 2 mannen eerder die dag opgegeven als vermist. Ze waren een dag eerder met hun boot vertrokken om te vissen op het meer en niet teruggekeerd. De boot werd gevonden en het vermoeden was dat de mannen overboord waren geslagen. De kustwacht was op zoek met een helikopter, maar die kwam terecht in een wolk van ballonnen. Ze omschreven het zelf alsof ze in een regen van kleurrijke asteroïden terecht waren gekomen en moesten de zoektocht staken. Toen ze later terugkeerden dreven duizenden en duizenden ballonnen op het water en was een hoofd van iemand die zich vastklampte aan een tak gewoon niet te zien tussen al die drijvende krengen. De lichamen van de beide vissers werden uiteindelijk gevonden toen ze aanspoelden. Zowel de familie van de vissers als de eigenaresse van het racepaard klaagden UWA aan. In beide zaken werd een schikking getroffen voor een onbekend bedrag.

De bekende Britse actrice Beatrice Campbell (1865-1940) zei begin 20e eeuw tegen een jonge collega (die klaagde over 2 mannelijke acteurs die het wel erg gezellig hadden samen): “My dear, I don’t care what they do, as long as they don’t do it in the street and frighten the horses”. Misschien had de UWA zich die wijze woorden beter ter harte kunnen nemen. Cleveland kreeg zijn wereldrecord, maar toen de organisatie van Guinness World Records besefte hoe schadelijke de recordpoging was werd het record in 1988 uit de boeken geschrapt en hoewel het nergens meer vermeld staat zal de stad het record dus blijven houden, hoe graag ze het ook kwijt zouden willen. In Disneyland waaiden de ballonnen overigens voor het grootste deel de woestijn in en uit het oog is uit het hart. De afgelopen jaren werd ballonnen oplaten steeds populairder bij evenementen, maar ja: alles dat omhoog gaat, komt ook weer naar beneden (Newton zei het al en die had de onhebbelijkheid dat hij vaak gelijk had). In Nederland hebben meerdere milieuorganisaties zich verenigd in Die ballon gaat niet op om gemeentes, organisaties en individuen te wijzen op de schadelijke gevolgen van het oplaten van ballonnen. Het zou mooi zijn als het ze lukt om het uit te bannen. En hopelijk kunnen we daarna als ‘de Nederlander’ zijnde ook stoppen met het luisteren naar de politieke proefballonnetjes, dan stoppen ze daar ook vanzelf mee in Den Haag.