De doorwerking van de holocaust

Het is nu meer dan zeventig jaar geleden dat Nazi-Duitsland werd verslagen en er een eind kwam aan de Tweede Wereldoorlog. Toch zijn we daar nog steeds niet vanaf. De les van de Tweede Wereldoorlog was dat we rassendiscriminatie en genocide voor altijd moesten uitbannen. Maar de concretisering van die opdracht leidt tot een giftig debat.

In de jaren zestig arriveerden er gastarbeiders vanuit Turkije en Marokko. Die werden lang niet altijd even warm ontvangen. In de bedrijven waren er weinig problemen, maar buurtbewoners verzetten zich tegen hun huisvesting. Dat riep onmiddellijk associaties op met fascisme en racisme (sommigen schreven rascisme). Onder het motto ‘nooit meer Auschwitz’ probeerde weldenkend Nederland later de Centrumpartij te stoppen waarmee Hans Janmaat trachtte in te spelen op de afkeer van buitenlanders. De Anne Frank Stichting speelde daarbij een grote rol.

Maar er ontstond geleidelijk ook twijfel of er niet meer aan de hand was dan ordinaire vreemdelingenhaat, zeker nadat moslims hadden opgeroepen De Duivelsverzen van Salman Rushdie te verbieden. In naam van de Islam werd er opgeroepen tot discriminatie van joden, vrouwen en homo’s, en dat waren nu net de groepen van wie we in de jaren zestig en zeventig hadden afgesproken dat we ze niet meer zouden discrimineren. Waren moslims eerst de nieuwe joden, nu bleken het de nieuwe nazi’s, in ieder geval in de ogen van Geert Wilders.

Daardoor is er nu een ingewikkeld debat ontstaan. We kunnen daarin drie kampen onderscheiden, dat van de islamisten, dat van de anti-islamisten en dat van de anti-anti-islamisten. In elk van deze drie kampen vinden we mensen die geweld hanteren. Bij de islamisten zijn dat de terroristen die beledigingen van de profeet willen wreken, als ze al niet de hele westerse maatschappij omver willen werpen.

Bij de anti-islamisten zijn dat degenen die aanslagen plegen op asielzoekerscentra of andere terreurdaden plegen, zoals Anders Breivik. Ik gebruik de term ‘anti-islamisten’ liever dan ‘islamofoben‘, zoals ik het ook over anti-fascisten heb en niet over fascismofoben.

De anti-anti-islamisten vinden dan weer dat de overheid te weinig onderneemt tegen de anti-islamisten, want dat is immers een soort fascisme. Dat was zeker het motief in 1986 voor brandstichting in de vergaderlocatie van de Centrumpartij, waardoor Wil Schuurman voor haar leven gehandicapt zou raken, maar vermoedelijk ook het motief voor Volkert van der Graaf om Pim Fortuijn te vermoorden. Geert Wilders wordt permanent bewaakt om hem tegen de islamisten en de anti-anti-islamisten te beschermen. Anti-anti-islamisten proberen ook demonstraties van hun tegenstanders te verhinderen.

Je kunt de verschillende posities in deze strijd weergeven in een gelijkzijdige driehoek. In de hoeken daarvan staan degenen die de tegenstander met geweld te lijf gaan. Maar daaraan grenzen gebieden met mensen die dezelfde ideeën hebben, maar die niet met geweld doordrijven. Onder moslims leidt dat tot een grote sociale druk binnen de eigen groep om je aan de leefregels te houden, maar ook het lastig vallen van andersdenkenden, zoals homo’s, joden en luchtig geklede vrouwen.

Anti-islamisten vallen dan weer vrouwen met hoofddoeken lastig of intimideren asielzoekers. Ze zijn ook zeer actief op sociale media, waarbij hun afkeer veel verder gaat dan alleen moslims, zoals blijkt uit de term ‘dobberneger’.

Niet iedereen wordt ook geïnspireerd door afkeer van het islamitische antisemitisme. Bedreigers van vluchtelingen hanteren soms Nazi-symbolen. En reaguurders die niet de slaap niet kunnen vatten bepleiten dat vluchtelingen in Auschwitz worden vergast. Moslims blijken dan dus toch de nieuwe joden. Ook rond het voetbalveld zie je dat jodenhaat en vreemdelingenhaat hand in hand gaan. Hoewel Wilders oprecht solidair is met Israel, vrees ik voor hem dat geen partij zoveel antisemieten onder zijn aanhang heeft als de PVV.

Ook het anti-anti-islamisme kent een onaangename niet-gewelddadige variant. Hoewel minder dan in het verleden, wordt er nog steeds met een vorm van groepsdwang gereageerd op serieuze zorgen om de gang van zaken onder moslims. Toen ik een paar jaar geleden in de trein uit Berlijn zat te lezen in mijn zo juist aangeschafte exemplaar van Deutschland schaft sich ab door Thilo Sarrazin, leverde dat me een sneer op van een volstrekt onbekende.

Het debat vindt vooral plaats tussen anti-islamisten en anti-anti-islamisten. De moslims zijn daarbij vooral onderwerp van discussie. Anti-anti-islamisten en moslims hebben in de anti-islamisten een gezamenlijke tegenstander, maar verschillen te veel in normen en waarden om gemakkelijk samen te werken. Anti-anti-islamisten worden ook liever niet te veel met dat verschil geconfronteerd. Voor je het weet duikt er een IS-vlag op bij een demonstratie.

Door het schrikbeeld van het heroplevend fascisme lezen intellectuelen uit het anti-anti-islamisme kamp het anti-islamisme kamp de les. Soms is dat ook terecht, maar de anti-islamisten verwijten de anti-anti-islamisten dan weer dat zij de problematische aspecten van de Islam niet willen zien, en daar hebben ze vaak ook gelijk in. Beide kampen vinden dat de ander te veel aandacht krijgt in de media.

Door dit alles is er nauwelijks een serieuze discussie mogelijk is over vraagstukken als wat er wel en niet van ons land mag worden verwacht in de vluchtelingencrisis, en welke mate van diversiteit we in Nederland accepteren. Eerwraak duidelijk niet, maar vormt daarmee ook ongemengd zwemmen een inbreuk op de Nederlandse normen en waarden?

Bij beide partijen is er te weinig besef dat dit vraagstukken zijn waar verstandige mensen op goede gronden van mening over kunnen verschillen. In plaats daarvan wordt de tegenstander moreel veroordeeld. Dat is de doorwerking van de holocaust waar we nog steeds onder gebukt gaan.

Be the first to comment on "De doorwerking van de holocaust"

Leave a comment

Your email address will not be published.


*