De PvdA is de laatste partij die nog een lijsttrekker moet aanwijzen voor de volgende Tweede-Kamerverkiezingen. Dat gebeurt via een ledenraadpleging in oktober, maar de vraag is of er daarbij meerdere kandidaten zullen zijn. Is dat laatste het geval dan zou het ook zo kunnen zijn dat daarbij de toekomstige koers van de partij in het geding is.

Wanneer b.v. Paul Tang zich kandidaat zou stellen, zou die een meer Keynesiaanse visie op de economie presenteren dan de huidige partijtop. Zou hij dan gekozen worden, dan zou dat vergelijkbare problemen opleveren als Labour nu ondervindt nadat de leden voor Jeremy Corbyn hebben gekozen, of de Amerikaanse Republikeinse Partij na het aanwijzen van Trump als presidentskandidaat.

Een rechtstreeks gekozen lijsttrekker houdt de mogelijkheid in dat deze andere opvattingen heeft dan vastliggen in het partijprogramma. In 2005 heb ik mij afgevraagd wat het toen zou betekenen wanneer in Leiden de leden een lijsttrekker aan zouden wijzen die tegen de RijnGouwelijn was, wat me niet onwaarschijnlijk leek. In 2009 gebeurde er zoiets, toen de leden bij de verkiezingen voor het Europees parlement de Europist Thijs Berman aanwezen als lijsttrekker, die helemaal niet achter het nogal Eurosceptische verkiezingsprogramma stond dat de partij had vastgesteld. Dat was dus geen succes.

Ik denk echter niet dat er nu zoiets zal gebeuren. Er worden drie namen genoemd: Diederik Samsom. Lodewijk Asscher en Ahmed Aboutaleb. Van die zijn Samsom en Asscher beide verantwoordelijk voor het huidige regeringsbeleid, en kan ik me van Aboutaleb geen woord van kritiek daarop herinneren.

Aboutaleb scoort het hoogst in de peilingen, vooral bij aanhangers van andere partijen, met name door zijn advies aan zijn voormalige landgenoten om op te rotten wanneer het hun hier niet bevalt. Zoiets wil iedereen wel zeggen, maar je kunt het alleen zonder van racisme beschuldigd te worden wanneer je zelf uit Marokko komt. En dus is er de paradox dat Aboutaleb zelfs bij de PVV-aanhang hoog scoort.

Toch is er terecht al veel gewaarschuwd voor de aanwijzing van Aboutaleb als lijsttrekker. Bij Job Cohen bleek dat een verbindende rol als burgemeester heel andere eisen stelt dan het lijsttrekkerschap.

Toen Aboutaleb staatssecretaris werd, kondigde Wouter Bos aan dat hij een einde zou maken aan de voedselbanken door een beter sociaal stelsel, maar dat is hem niet gelukt. In plaats daarvan kwam hij met een voorstel om voor jongeren tot 23 jaar een leerwerkplicht in te stellen, dat het echter niet haalde omdat het in strijd was met het internationale verbod op dwangarbeid. Toen kwam hij met een leerwerkrecht voor jongeren tot 27 jaar, dat voor hen in plaats van de bijstand kwam. Dat haalde wel het Staatsblad maar de wet WIJ werd een paar jaar later al weer ingetrokken. Kortom, Aboutaleb zorgde vooral voor veel werk op het ministerie zelf.

Blijven over Samsom en Asscher. Beiden dragen de volledige verantwoordelijkheid voor het kabinetsbeleid, en beiden kunnen ook goed uitleggen dat er voor dat beleid geen alternatief was, of dat het juist heel goed gewerkt heeft. Tot nu toe lukt het ze echter niet daar de kiezers van te overtuigen, gelet op de magere acht zetels die de PvdA nu al maanden scoort bij Maurice de Hond. Ik vraag me bij beiden ook af of ze daarin verandering zullen kunnen brengen. Het idee dat dat vanzelf zal gebeuren als het met de economie maar weer een beetje beter gaat blijkt tot nu toe niet op te gaan.

Kabinetten waarin de PvdA de junior partner was hebben electoraal altijd slecht uitgepakt. Dat gold al in 1948 onder Drees, maar daarna ook voor het kabinet Cals, het tweede kabinet Van Agt, het derde kabinet Lubbers, het vierde kabinet Balkenende en nu het tweede kabinet Rutte. De PvdA werd verantwoordelijk voor rechts beleid, maar liep de premierbonus mis. Drie keer (1966, 1982 en 2010) heeft men het tij (deels) weten te keren door uit het kabinet te stappen, in 1982 en 2010 redde men zo de gemeenteraadsverkiezingen.

De PvdA ondervindt nu ook veel problemen door het vluchtelingenvraagstuk. Er is een luidruchtige minderheid die in feite elke beperking die wordt gesteld aan de vestiging van vluchtelingen in Nederland afwijst. In de discussie met de VVD krijgt daardoor het vluchtelingenbeleid een disproportionele aandacht, waarvan veel potentiële PvdA-kiezers niet gediend zijn. Die lijden toch al onder het falende zorgbeleid en de afbraak van de volkshuisvesting.

Nog nooit heeft de PvdA zo laag in de peilingen gestaan als nu. Om in het kabinet te blijven heeft de PvdA-leiding geaccepteerd dat de partij nagenoeg is weggevaagd in de gemeenten en de provincies. Het zou dan ook ongeloofwaardig zijn wanneer de PvdA nu ineens met de VVD zou breken. Er zit niets anders op dan bij de verkiezingen het kabinetsbeleid te verdedigen. En dat moeten we laten doen door degene die de meeste verantwoordelijkheid draagt voor de totstandkoming ervan.

Lukt dat Samsom, dan herhaalt hij het kunstukje van 2012. Erg waarschijnlijk lijkt het me niet, maar je moet het niet uitsluiten. Lukt het niet, dan heeft Samsom in ieder gevel de kans gekregen, en kunnen we daarna een nieuwe leider kiezen, die ons voor zal gaan naar 2021. Misschien moet dat Asscher wel zijn. Maar kiezen we Asscher nu al als lijsttrekker, dan is de kans levensgroot dat hij degene is die na de verkiezingen zal moeten aftreden. De PvdA verslijt dan in een nog hoger tempo de ene leider dan de andere. Daarom: laat Samsom zijn karwei afmaken.