De nieuwe Star Trek gaat niks worden

Star Trek lijkt bezig aan een heropleving. De serie, die in 2005 van de buis gehaald werd wegens tegenvallende kijkcijfers, heeft zichzelf met een drietal films – waarvan de laatste dit weekend in première ging – nieuw leven in geblazen. Bovendien keert het programma terug naar de televisie; gisteren werd de trailer voor de volgende serie afleveringen vrijgegeven. Het programma is onderdeel van onze populaire cultuur op een manier die maar weinig televisie gegeven is. Zoals iedereen weet dat Sherlock Holmes ‘Elementair, Watson‘ zegt, zo kent iedereen ook ‘Beam me up, Scotty!‘ Zeker onder wetenschappers is de populariteit groot: ik ken mensen die wetenschapper zijn geworden enkel en alleen vanwege de inspiratie die ze er uit haalden. Ik was vroeger zelf ook fan. Toch ben ik niet te porren om naar de bioscoop te gaan om de nieuwe film te zien. Misschien laat ik de nieuwe serie ook wel aan me voorbij gaan, als hij uit komt. Waarom?

Daarvoor moeten we terug naar de jaren ’60, toen ene Gene Rodenberry het idee voor een televisieserie over een ‘karavaan naar de sterren’ verkocht aan NBC. Roddenberry had een heel specifiek beeld van de toekomst. Dat ging van de allerkleinste details (er zouden geen ritssluitingen meer bestaan in de 24e eeuw) tot de grote dingen des levens. In Roddenberry’s toekomst zou de mensheid geen honger en gebrek meer kennen. Geld zal simpelweg overbodig zijn, omdat materiële goederen in overvloed aanwezig zouden zijn. Daardoor zal de mens zich richten op de belangrijke zaken in het leven: ontdekking, zowel van het interne in de vorm van kunst en wetenschap, als van het externe in de vorm van grote ontdekkingsreizen door het heelal.

Het was, kortom, een toekomstbeeld dat doordrenkt was van het naoorlogse optimisme – uit de tijd dat we dachten dat we ongeveer nu in op atoomkracht aangedreven auto’s rond zouden rijden en allemaal robotbutlers zouden hebben. Maar het was meer dan dat: de serie was zeer bewust politiek radicaal. Dat begon al met de keuze van acteurs: Roddenberry zette midden in de koude oorlog een Rus als stuurman van de Enterprise neer, en castte een zwarte vrouw als officier. Whoopie Goldberg, die later ook aan de serie mee zou doen, zag dit karakter als kind op televisie en zei tegen haar moeder: “Er is een zwarte vrouw op TV, en ze is geen schoonmaakster!” Geen wonder dat Martin Luther King fan was. In het Mad Men-tijdperk werd er een toekomst voorgespiegeld waarin mannen en vrouwen als gelijken werkten – hoewel de rokjes nog wel van jaren ’60-lengte waren.

Ook de verhaallijnen waren een hard commentaar op de gebeurtenissen van die tijd, zoals de oorlog in Vietnam, de burgerrechtenbeweging, pacifisme, en ontkerkelijking. Rodenberry maakte slim gebruik van het feit dat men zijn serie niet helemaal serieus nam om thema’s scherper aan te snijden dan hij anders gekund zou hebben. Zo wordt in de aflevering over Vietnam de wapens die de Enterprise levert aan een lokale stam ‘slangen in de Hof van Eden’ genoemd. Een aflevering maakt racisme belachelijk door twee aliens op te voeren die een hekel aan elkaar hebben: de een is zwart aan de linkerkant en wit aan de rechterkant, en de ander precies andersom.

Die idealistische kern zorgde ervoor dat de serie liep als een trein, ook al waren de dialogen soms houterig en de verhaallijnen soms regelrecht bizar. Kijkers waren bereid zich over dat soort dingen heen te zetten. Net zoals geen enkele toeschouwer van Hamlet zich druk maakt om het feit dat er iemand vermoord wordt door vergif in z’n oor te gieten, zo maakte niemand zich druk om de draadjes die je kon zien zitten aan het papier-maché model van de Enterprise als die door de ruimte vloog.

Tot aan de jaren ’90 hield de serie deze koers van idealisme vast. Toen Rodenberry in ’91 overleed liet hij een strak stelsel aan regels na over wat er wel en niet kon in zijn serie. Er mocht bijvoorbeeld geen conflict zijn tussen de bemanningsleden van het ruimteschip, omdat zij verlicht waren en dat dus niet mogelijk was. Elke bedreiging moest van buitenaf komen. Er mocht geen geld gebruikt worden, enzovoort. Deze regels werden echter snel opzij gezet door opeenvolgende producers, die vonden dat de serie realistischer gemaakt moest worden. Hoewel dit in eerste instantie tot een aantal sterke afleveringen leidde over de grenzen van idealisme, betekende het uiteindelijk dat de show zijn ideologische veren geheel afschudde.

Daarna ging het snel bergafwaarts. Omdat er nu niets meer achter zat, was de intrinsieke houterigheid van de serie des te zichtbaarder. De serie modderde voort door technologie te gebruiken om drama te creëren. Afleveringen met plots als ‘zal het de bemanning lukken de motoren te repareren voordat het schip ontploft?’ (antwoord: ja, natuurlijk, anders is er volgende week geen aflevering) werden de stok waar de serie op leunde. In een zeldzaam moment van zelfkennis werd een prequel gelanceerd, een serie die minder ver in de toekomst gesitueerd was zodat er minder futuristische technologie beschikbaar zou zijn. Binnen een jaar bleek echter dat Star Trek niet meer kon overleven zonder zijn veiligheidsnet en werd dat allemaal weer via de achterdeur geïntroduceerd. Zoals gezegd werd de serie in 2005 gecanceled, en er waren weinig mensen die daar toen rouwig om waren.

Het is interessant hoe de teloorgang van Star Trek als progressieve televisieserie precies een parallel is van de teloorgang van progressieve politiek. Dat is geen toeval natuurlijk; in de tijd dat het neoliberalisme opkwam moesten beide op de schop omdat ze als niet meer realistisch gezien werden. Het interessante daarbij is dat in beide gevallen er eenzelfde onhandige poging tot modernisering gedaan werd. Alle hippie-dingen moesten overboord om plaats te maken voor de nieuwe tijd. Het optimisme van de jaren ’60 maakte plaats voor de no-future-generatie van de jaren ’80.

In beide gevallen faalde die modernisering om precies dezelfde reden: omdat men vergat wat het centrale punt was. Zoals ze dachten dat je Star Trek kon maken zonder idealisme, zo dachten ze dat je linkse politiek kon bedrijven zonder idealisme. Het omgekeerde was het geval: het idealisme was de drijfveer, en alles begon uit elkaar te vallen toen dat eruit gehaald werd. Wat overbleef was een sneu hoopje technocratie dat werkelijk niemand kan boeien. Totdat dat verandert heb ik weinig hoop voor de serie – of voor de politiek.

Steun mij op Patreon. Stuur uw stukken naar redactie [at] publieketribune.net

2 Comments on "De nieuwe Star Trek gaat niks worden"

  1. Maaike de Rijk | July 25, 2016 at 8:13 am | Reply

    Raak, Jelmer!
    Als niet-fan weet ik niks van Star Trek, dus eigenlijk kan ik er niet over oordelen of de vergelijking klopt, maar zoals je het vertelt lijkt mij de vergelijking goed gemaakt.

  2. Toch jammer dat er altijd achter iets een diepere laag moet zitten in plaats dat je kijkt dat het ook gewoon een stukje entertainment is voor ‘dom’ vermaak. Dat hier vaak gekeken wordt naar maatschappelijke thema’s is niet nieuw. Dat door de verandering van de maatschappij dit niet meer aansluit bij de huidige tijd lijkt mij ook een gegeven wat van te voren te voorspellen is wat gaat gebeuren. Maatschappijen veranderen en dat is goed. Oude dingen gaan verloren en nieuwe dingen gaan ontstaan. Je komt over of je in het verleden voor je eigen bestaan leeft.

    Daarnaast is wanneer je naar een willekeurige film of serie kijkt dit altijd uit te kleden tot een aantal standaard scenario’s. Dat Star Trek misschien niet meer voor deze tijd is, is een ander verhaal. Maar het op deze manier koppelen aan de ontwikkeling van politiek gaat mij wel wat te ver waarbij je een volledig uit de lucht gegrepen opmerking maakt. Dat jouw politiek voorkeur anders is dat het liberalisme snap ik, maar het maakt je niet beter door wanhopig het proberen in een hoekje neer te zetten dan het serieus te bekijken. Zo kan je namelijk het hele leven op een negatieve manier neerzetten.

    Het leven draait niet alleen om ‘idealisme’. Wanneer je alles gaat uitkleden, heb je uiteindelijk ook niets meer dan een aantal standaard scenario’s waar je uit kan kiezen. Of je op deze manier het leven wilt invullen? Mij niet gezien.

Leave a Reply to Jaap Cancel reply

Your email address will not be published.


*