In dit boek wordt gelukkig geen enkel lijntje coke gesnoven. Joris Luyendijk, die twee jaar lang voor de Guardian de Britse bankenwereld verkende, is niet gezwicht voor de verleiding om een boek met sappige details te schrijven. Hij portretteert de bankenwereld niet als een orgie, maar als een gekkenhuis, waarin iedereen onder torenhoge prestatiedruk staat, en niemand precies weet wat de ander doet. Echter, hij schiet teveel door naar de andere kant: zijn focus op de structuur van de bankenwereld maakt hem blind voor het feit dat het hervormen van deze sector meer zal vergen dan het herschrijven van het organigram.

Het boek is een antropologische beschrijving van de bankierswereld. Dat begint met een inwijding: Luyendijk moet leren hoe je de cryptische functietitels die in de City gangbaar zijn interpreteert. Hij moet leren ‘Deutsche’ te zeggen in plaats van ‘Deutsche Bank’. Hij moet bekendheid verwerven, en het vertrouwen van bankiers winnen. Vervolgens beschrijft Luyendijk de verschillende types bankiers: van de ‘tandenknarsers’, die ooit met goede bedoelingen binnen gekomen zijn, en nu gedesillusioneerd vast zitten aan een duur huis, een dure vriendin en een dure priveschool, tot de ‘masters of the universe’, voor wie het allemaal een grote, uitbundige wedstrijd is. Hij beschrijft de gelaten ‘neutralen’, die zien waar het misgaat, maar niet durven uitspreken, tot de mensen die precies weten waar de mazen zitten en daar vrolijk gebruik van maken ‘want het is toch legaal’.

Daar zit de kracht van dit boek: het is een oprecht, goed gedocumenteerd onderzoek naar een zeer op zichzelf gerichte wereld. Daar komt uit (verrassing!) dat de meeste mensen die die wereld bevolken ook maar gewone mensen zijn. De omstandigheden in die wereld zijn voor een journalist moeilijk: hij kan alleen met anonieme bronnen werken, en omdat de interviews geheim zijn is het krijgen van wederhoor praktisch onmogelijk. Voor het op neutrale en – voorzover van een afstand vast te stellen – objectieve wijze uitspitten van een complex probleem verdient Luyendijk alle lof.

De grote makke van dit boek is dat Luyendijk te weinig coherentie aanbrengt in het beeld van de bankiers, met name als het gaat om hun (politieke) overtuigingen. Hij is goed op de hoogte van welke prikkels ze ondergaan, en hij heeft bestudeerd hoe ze handelen, maar daartussen is het leeg. De bankiers zijn witte vellen, waarop de structuur van de bankensector, de werkdruk en het sociaal isolement hun letters schrijven. Wat ontbreekt, is hoe bankiers zichzelf in relatie tot de wereld zien.

En daar liggen de gemiste kansen van dit boek: de link met politiek ontbreekt. Al vanaf de start is het boek sterk depolitiserend. De vraag waar het boek mee opent is hoe het kan dat er na de financiele crisis niks veranderd is, en het antwoord dat daarop gepostuleerd wordt is onwetendheid. Economie is moeilijk, en het nog een keer uitleggen zal – hoewel het een druppel op de gloeiende plaat is – een stap in de goede richting zijn.

Luyendijk maakt zich hier schuldig aan de centrumlinkse blunder om te denken dat als je het nog maar een keer goed uitlegt, iedereen vanzelf wel jouw standpunt zal aanhangen – aan de gedachte dat politieke problemen met technische maatregelen kunnen worden opgelost. De basisaanname van het boek, namelijk dat er geen politieke reacties op de crisis geweest zijn, is gewoon onjuist. Echter, die reacties kwamen vooral van rechts.

De Tea Party is – vergeet het nooit – een reactie op de crisismaatregelen van de Amerikaanse overheid. De groep ontleent zijn naam aan een newsitem uit 2009, toen een journalist van NBC commentaar moest leveren op het plan om onder water staande hypotheken te herfinancieren. Zijn commentaar is veelzeggend: “The government is promoting bad behaviour. (…) why don’t you have people vote to see if we want to subsidize losers’ mortgages? (…) [Why don’t we] reward people who carry the water, instead of those who drink the water? (…) This is America!”

Deze speech is een veel beter antwoord op de vraag waarom er sinds de bankencrisis niets gebeurd is aan de financiele sector: dat komt, omdat de tegenstanders van zulke hervormingen zich in de politieke taal van goed en kwaad gehuld hebben, terwijl de voorstanders zichzelf in de technocratische taal van structurele problemen binnen banken gehuld hebben. De tegenstanders van hervorming hebben zichzelf gehuld in de morele taal van slechte mensen die onterecht beloond gaan worden, terwijl de voorstanders daar geen moreel beeld tegenover gezet hebben – bang om uitgemaakt te worden voor bank bashing SP-ers.

In dat licht zijn de wilde feestjes niet alleen een uitwas van een stel twintigers met teveel geld, maar ook een ideologisch statement: wij zijn succesvol, dus wij mogen doen wat we willen. Hier had Luyendijk dieper moeten spitten: hij problematiseert het wereldbeeld van de bankiers onvoldoende. Dat zie je bijvoorbeeld ook in de manier waarop hij omgaat met het begrip meritocratie. Dit begrip speelt een centrale rol in het boek, maar wordt niet voldoende bevraagd. Zeker de happy bankers, die het allemaal wel prima vinden, beroepen zich er stuk voor stuk op. De vraag is natuurlijk: hoeveel is meritocratie waard als het resulteert in een systeem waarin de een alles heeft en de ander niks? Hoeveel merites heeft dat nog?

Een ander verband tussen politiek en bankenwereld is natuurlijk de lobby. Geen van de mensen die Luyendijk opvoert is in dit aspect van de bankensector betrokken. Slechts aan het eind van het boek worden de effecten van deze lobby genoemd, als het gaat om het afschieten van hogere kapitaaleisen voor banken. Zeker in Groot-Britannie, waar de sector 12% van de belastingopbrengsten levert en ieder moment kan vertrekken, is hun macht gigantisch. Dit aspect blijft onderbelicht.

Deze beperkingen maken Dit kan niet waar zijn tot een interessant antropologisch inkijkje in een gesloten wereld, maar als gids voor politiek handelen totaal onbruikbaar. En dat is een gemiste kans.